ردپای فرونشست زمین در زلزله اخیر کرج/ چرا زمین زیر پای کرجی‌ها می‌لرزد؟ + خطر جدی‌تر در کمین است!
لرزش ۴ ریشتری زمین در ماهدشت کرج؛ اتفاقی ساده یا زنگ خطری جدی؟
شامگاه گذشته، زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۴ ریشتر در عمق ۸ کیلومتری، منطقه ماهدشت در استان البرز را لرزاند. گرچه این زلزله خسارت جانی یا مالی گسترده‌ای نداشت، اما سوالات مهمی را درباره فعالیت گسل‌های این منطقه پرجمعیت ایجاد کرد. مهدی زارع، استاد شناخته‌شده زلزله‌شناسی، در گفت‌وگو با خبرآنلاین، پرده از ارتباط نگران‌کننده این لرزش‌ها با یک پدیده دیگر برداشته است: فرونشست گسترده زمین.
گسل ماهدشت زیر فشار فرونشست
به گفته دکتر زارع، کانون این زلزله ۴ ریشتری، نزدیکی زیادی به محل وقوع زلزله ۵ ریشتری ملارد در آذر ۱۳۹۶ دارد؛ هر دو در مجاورت دشت شهریار، منطقه‌ای که با بحران فرونشست دست‌وپنجه نرم می‌کند. او توضیح می‌دهد که زلزله سال ۹۶ باعث افزایش تنش (فشار) قابل توجهی در دو انتهای گسل “ماهدشت-جنوب کرج” شده بود. اما نکته کلیدی اینجاست: “تغییر تنش ناشی از فرونشست دشت شهریار، طی سه دهه گذشته، سالانه فشاری معادل حدود ۱ اتمسفر به اطراف دشت، به‌ویژه بر روی گسل‌های ماهدشت-جنوب کرج و حتی گسل شمال تهران وارد کرده است.”
زارع تاکید می‌کند که بررسی‌های جدید نشان می‌دهد حداقل زلزله سال ۹۶ ملارد را می‌توان به تحریک گسل ماهدشت-جنوب کرج در اثر همین فرونشست زمین ربط داد.
چرا زمین در حال نشست کردن است؟ مقصر اصلی: برداشت بی‌رویه آب!
اما علت این فرونشست چیست؟ دکتر زارع می‌گوید عوامل مختلفی دخیل هستند، اما “متراکم شدن سامانه‌های آبخوان حساس ناشی از پمپاژ بیش از حد آب زیرزمینی، بزرگ‌ترین علت فرونشست در استان تهران است.” به زبان ساده‌تر، برداشت بی‌رویه و بیش از ظرفیت آب از سفره‌های زیرزمینی، باعث فشرده شدن و نشست لایه‌های زمین می‌شود. این فرآیند که به شکل نگران‌کننده‌ای سریع‌تر از مقیاس‌های زمانی زمین‌شناسی رخ می‌دهد، باعث افزایش لرزه‌خیزی در منطقه شده است.
مکانیزم فعال شدن گسل‌ها
این استاد مرکز زلزله‌شناسی توضیح می‌دهد: “تخلیه آب‌های زیرزمینی، فشار آب موجود در منافذ خاک و سنگ در عمق را تغییر می‌دهد. این تغییر فشار، تنش مؤثر در امتداد گسل‌های فعال منطقه را عوض کرده و احتمال لغزش و وقوع زلزله را بالا می‌برد.” به عبارت دیگر، افت سطح آب زیرزمینی در دشت شهریار و ملارد، نه تنها باعث فرونشست زمین می‌شود، بلکه گسل‌های فعال منطقه را نیز دوباره فعال و مستعد لرزش می‌کند.
آمارهای تکان‌دهنده و پیامدهای بلندمدت
دکتر زارع هشدار می‌دهد که این فرآیند فرونشست و تاثیر آن بر گسل‌ها، طی دو دهه گذشته آثار مخربی بر زیرساخت‌های حیاتی منطقه نیز گذاشته است. آمارها گویای عمق فاجعه است: تا سال ۱۳۸۹، سالانه حدود ۳۴ میلیون متر مکعب آب بیشتر از ظرفیت از دشت شهریار برداشت می‌شد. در سال ۱۳۹۶، بیلان منفی آب (میزان برداشت بیشتر از ورود آب) تنها برای دشت تهران سالانه ۳۰ میلیون متر مکعب اعلام شد!
این برداشت بی‌رویه، منجر به فرونشست زمین با نرخ‌های وحشتناک، در برخی نقاط تا ۲۵ سانتی‌متر در سال شده است. ادامه این روند بهره‌برداری از آب زیرزمینی، همراه با تغییرات ناشی از آبیاری، دائماً تنش‌ها را در اطراف گسل‌های مهمی چون پردیسان، رباط‌کریم و ماهدشت-جنوب کرج تغییر می‌دهد و خطر زلزله را زنده نگه می‌دارد.
منبع/ خبر آنلاین
