نگاهی به مهمترین چالش های استانی در حوزههای اقتصادی و اجتماعی/ از بیکاری تا تنش آبی
چالش های استانی ممکن است جنبه‌های مختلفی داشته باشند؛ از اقتصادی گرفته تا محیط‌زیستی و اجتماعی. برخی از این آسیب‌ها، در تعدادی از استانهای کشور به بحران تبدیل شده‌اند و بعضی همچنان در مرحله هشدار قرار دارند.
بیکاری، تورم، خشکسالی، آلودگی هوا و فرونشست، بعضی از پرتکرارترین چالش های استانی محسوب می‌شوند. به این فهرست می‌توان موارد دیگری چون نامساعد بودن محیط کسب‌وکار یا کمبود در حوزه زیرساخت‌های گردشگری را نیز اضافه کرد.
این چالش‌های پرتکرار، گاهی زندگی را بر اهالی منطقه سخت کرده‌اند، در مواردی امید آنها را به آینده کاهش داده‌اند و گاهی نیز چاره‌ای غیر از مهاجرت برای گروهی از مردم باقی نگذاشته‌اند.
در ادامه نگاهی می‌اندازیم به برخی از مهمترین چالش های استانی در حوزههای مختلف.
چالش های استانی در حوزه اقتصادی
نرخ بیکاری
مرکز آمار، نرخ بیکاری کل کشور را در طول سال 1403 تک‌رقمی اعلام کرد. در عین حال، پنج استان بر اساس آخرین گزارش اعلام‌شده در این زمینه (پاییز 1403)، همچنان نرخ بیکاری دورقمی دارند: سیستان و بلوچستان، خوزستان، کرمانشاه، لرستان و اردبیل.
نرخ بیکاری در تعدادی از استان‌ها نیز از متوسط کشوری (7.2) درصد بالاتر است و در محدوده هشت یا 9 درصد قرار دارد؛ از جمله، گلستان، كهگیلویه و بویراحمد، كردستان، کرمان و خراسان شمالي.
از سوی دیگر، مرکز آمار روند کلی نرخ بیکاری را در کشور کاهشی گزارش داده، اما این شاخص در برخی استان‌ها نسبت به پاییز سال 1402 افرایشی بوده است؛ از جمله، خراسان رضوی، گیلان و همدان.
نرخ تورم
نرخ تورم سالانه کشور در طول سال 1403 نوساناتی را تجربه کرد. در عین حال، این شاخص در برخی استانهای کشور بالاتر از متوسط کشوری قرار داشت.
سمنان، آذربایجان غربی، ایلام، اصفهان و اردبیل، از جمله استان‌هایی بودند که در مقاطع مختلف، در فهرست بیشترین تورم سالانه قرار داشتند.
در این میان، سمنان سال عجیبی را پشت سر گذاشت. سمنان در فروردین و اردیبهشت 1403، ششمین استان کشور با کمترین نرخ تورم سالانه محسوب می‌شد. رتبه این استان در ماه‌‌های بعد، به‌تدریج افزایش یافت تا اینکه نرخ تورم سمنان در مرداد، از متوسط کشوری بیشتر شد. در نهایت نیز این استان در بهمن، در میان 31 استان کشور، در رتبه آخر قرار گرفت. به عبارت دیگر استانی شد که بیشترین نرخ تورم را دارد.
البته، تهران نیز با شدت کمتری، شرایط مشابهی را طی کرد؛ به گونه‌ای که این استان تا مرداد، یکی از پنج استان کشور بود که کمترین نرخ تورم را داشتند اما در شهریور از این گروه خارج شد. وضعیت به گونه‌ای پیش رفت که نرخ تورم سالانه تهران در بهمن از متوسط کشوری بیشتر شد.
نامساعد بودن محیط کسب‌وکار
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، نتایج پایش ملی محیط کسب و کار کشور را به صورت فصلی منتشر می‌کند. این گزارش، بر اساس نظرسنجی از فعالان اقتصادی، در مورد عوامل موثر بر کسب‌وکار آنها تهیه می‌شود. البته منظور عواملی است که عمدتاً خارج از کنترل آنهاست.
بر این اساس، کارآفرینان و صاحبان بنگاه‌های اقتصادی، در برخی از استان‌ها تصور مساعدتری از محیط کسب‌وکار خود دارند اما در تعدادی از استان‌ها نیز تصور آنها از شرایط منفی است.
بر اساس آخرین گزارش اتاق ایران از این پایش که به فصل پاییز اختصاص دارد، سه استان خوزستان، البرز و زنجان، مساعدترین محیط کسب‌وکار را در میان استانهای کشور دارا هستند.
در آن سوی جدول، خراسان جنوبی، کردستان، تهران و کهگیلویه و بویراحمد قرار دارند؛ به عبارت دیگر، فعالان اقتصادی در این سه استان، محیط کسب‌وکار خود را نامساعد می‌دانند.
چالش های استانی در حوزههای اجتماعی و محیط زیست
آلودگی هوا و گرد و غبار
برخی از استانهای کشور با چالش‌های جدی در حوزه آلودگی هوا مواجه هستند. وسایل نقلیه در بعضی از مناطق بیشترین تاثیر را در این زمینه دارد و در بعضی دیگر، مسائل محیط‌زیستی و صنایع آلاینده.
در این میان، خشکی تالاب‌ها و تبدیل آنها به کانون‌های تولید گردوغبار، یکی از عوامل آلودگی هوا در برخی استان‌هاست. آمارها و مقامات رسمی می‌گویند 42 درصد تالاب‌های ایران خشک شده‌اند و سالانه یک میلیون هکتار از عرصه‌های طبیعی کشور به بیابان تبدیل می‌شوند. همچنین حدود 47 درصد از پهنه‌های تالابی نیز به مراکز گردوغبار تبدیل شده‌اند (ایرنا و تسنیم).
تهران، البرز، قم، اصفهان و خراسان رضوی از جمله استانهای کشور هستند که درگیری جدی با معضل آلودگی هوا دارند. این چالش در استان مرکزی و شهر اراک نیز به حدی جدی است که به تشکیل تجمعاتی برای اعتراض به تبعات این چالش و مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند هم منجر شده است.
خوزستان و سیستان و بلوچستان نیز از جمله استان‌هایی هستند که آلودگی هوا و گردوغبار برای مردمان آنها به بحرانی آزاردهنده تبدیل شده. خشکی تالاب‌ها در هر دو استان از عوامل موثر بر این چالش است.
چندی پیش امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز «مهاجرت مردم محلی» را از جمله تبعات احتمالی خشک شدن تالاب‌ها به شمار آورد؛ او برای مثال به کوچ بعضی از اهالی سیستان و بلوچستان به استانهای شمالی کشور پس از خشک شدن هامون اشاره کرد.
در این میان، حاشیه‌نشینی یکی از تبعات خشک شدن تالاب‌ها و مهاجرت اجباری حاصل از آن است.
علیرضا سروری‌نژاد، پژوهشگر آب و خاک، نیز به تجارت‌نیوز گفته بود خشکی تالاب‌ها و تبدیل آنها به کانون‌های گردوغبار، به رها و متروکه شدن 150 هزار هکتار زمین کشاورزی و 200 روستا در منطقه سیستان منجر شده است.
چالش های استانی در حوزه کاهش بارندگی و بحران آب و خشکسالی
یکی دیگر از چالش های استانی که به حوزه محیط زیست و تغییرات اقلیمی مربوط می‌شود، کاهش بارندگی و بحران آب و خشکسالی است.
ایران سال 1403 را با کاهش میزان بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت پشت سر گذاشت. این وضعیت، در مورد بیشتر استانهای کشور صدق می‌کرد. کهگیلویه و بویراحمد، چهار محال و بختیاری، لرستان، خوزستان و فارس، از جمله استان‌هایی بودند که بیشترین کاهش بارندگی را تجربه کردند.
همین تغییرات اقلیمی در کنار اشتباهات مدیریتی، دسترسی به آب را در برخی شهرها و روستا چالش‌برانگیز کرده و تنش آبی را رقم زده است. کارشناسان، بارگذاری بیش از حد جمعیت در برخی مناطق، سدسازی‌های بی‌رویه و کشاورزی ناپایدار را از جمله این اشتباهات به حساب می‌آورند.
در این میان، راهکار مسئولان کشوری و استانی، برای حل تنش‌های آبی بر اقداماتی مانند ساخت سازه‌های بزرگ، شیرین‌سازی و انتقال آب متمرکز است. در حالی که کارشناسان راه‌حل این چالش را برنامه‌هایی چون فرهنگ‌سازی در حوزه مصرف، اصلاح الگوی کشت، بازچرخانی آب و اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری می‌دانند.
فرونشست
موضوع آب به چالش دیگری هم گره خورده که در سال‌های اخیر، مناطق گسترده‌‌ای از کشور را درگیر خود کرده است: فرونشست زمین.
کارشناسان معتقدند به غیر از گیلان، همه استانهای کشور در سطوح مختلفی، با این پدیده مواجه هستند. کرمان، البرز، مرکزی، قم، خراسان رضوی، اصفهان، خراسان رضوی، فارس و تهران، از جمله استان‌هایی هستند که بیشترین درگیری را با فرونشست دارند.
این پدیده، از تبعات مصرف بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است. کارشناسان حفر چاه‌های عمیق، سدسازی بی‌رویه، الگوی نامناسب کشت، فعالیت‌های عمرانی و صنعتی نامتناسب با ظرفیت منطقه، نبود یا فرسودگی شبکه فاضلاب و بحران خشکسالی و تغییر اقلیم را از دلایل اصلی فرونشست زمین به شمار می‌آورند.
اکنون بسیاری از دشت‌های کشور درگیر این پدیده هستند. زمانی که منطقه‌ای درگیر فرونشست می‌شود، عملا حاصلخیزی خود را از دست می‌دهد و این مشکل قابل جبران هم نیست.
البته، پدیده فرونشست، مناطق مسکونی، مدارس و میراث فرهنگی را نیز در شهرهای مختلف تهدید می‌کند.
کارشناسان، راه‌حل‌های مختلفی را برای مقابله با گسترش این پدیده پیشنهاد می‌کنند که همگی روی یک موضوع تمرکز دارند: پذیرش واقعیت‌های موجود در مورد کم‌آبی در کشور و تغییر الگوی کار و زندگی بر مبنای آن. به گونه‌ای که کشت محصولات یا ایجاد کسب‌وکار در مناطق مختلف باید بر این اساس صورت گیرد که بار اضافی در زمینه مصرف آب بر منابع آبی وارد نشود. در واقع، نوع معیشت و میزان مصرف باید با توجه به این نکته تعریف شود که: آب هست، ولی کم است.
چالش های استانی در حوزه زباله و ورود فاضلاب به پهنه‌های آبی
برخی از استان‌ها با چالش جدی در حوزه جمع‌آوری زباله و فاضلاب مواجه هستند. این معضل به‌ویژه در استانهای شمالی، مشکل‌آفرین شده است اما مختص آنها نیست. محیط زیست و سلامت مردم، در بسیاری از مناطق کشور بر اثر جانمایی اشتباه سایت‌های پسماند یا نبود کارخانه‌های استاندارد زباله‌سوز، به خطر افتاده‌اند. به‌ویژه کارشناسان سال‌هاست در مورد ورود شیرابه‌ها به رودخانه‌ها و تالاب‌ها هشدار می‌دهند.
ورود فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی به پهنه‌های آبی، یکی دیگر از چالش های استانی است که در سرتاسر ایران به چشم می‌خورد. به‌ویژه گیلان و خوزستان، دو استانی هستند که در این زمینه مشکل جدی دارند.
گردشگری
با وجود اهمیتی که گردشگری می‌تواند در اقتصاد مناطق مختلف و افزایش نشاط اجتماعی داشته باشد، این حوزه در بسیاری از استان‌ها با چالش‌ها و آسیب‌هایی همراه است.
کاهش قدرت اقتصادی مردم و افزایش هزینه‌های سفر، در کنار کمبود زیرساخت‌های گردشگری، برخی از قشرهای جامعه را به سمت سفرهای ارزان‌قیمت سوق داده؛ نتیجه این شرایط نیز رواج چادرخوابی به‌خصوص در ایام سفر است.
از سوی دیگر، کارشناسان مسائلی چون تخریب میراث فرهنگی و محیط زیست، نبود زیرساخت‌های کافی در حوزه حمل‌ونقل، کمبود نیروهای ماهر و تلاش‌های ناکافی در حوزه برندسازی و معرفی مقاصد جایگزین را از دیگر چالش‌های گردشگری در سطح استان‌ها برمی‌شمرند.
کمترین امید به اصلاح امور کشور
دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در بازه‌های چندساله گزارشی با عنوان «پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» منتشر می‌کند. تاکنون سه گزارش با این عنوان در دسترس قرار گرفته‌اند.
نتایج موج چهارم از پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، مهر محرمانه خورده و هنور به طور رسمی و کامل منتشر نشده است اما برخی از داده‌های آن به صورت پراکنده در دسترس قرار دارند. بر اساس بخشی از این اطلاعات که چندی پیش روزنامه هم‌میهن منتشر کرد، 92 درصد ایرانیان وضعیت کشور را از نظر «مسائل و آسیب‌‌های اجتماعی» مطلوب نمی‌دانند. همچنین به اعتقاد 30.2 درصد از آنها، وضع کشور قابل اصلاح نیست.
در این میان، شهروندان دو استان آذربایجان غربی و کردستان، به‌ترتیب کمترین امید را به اصلاح امور کشور دارند. به‌ترتیب، 40.1 درصد از پاسخگویان ساکن در استان نخست و 37.9 درصد از پاسخگویان دیگری، اعتقاد داشتند که وضعیت کشور قابل اصلاح نیست.
به گزارش تجارت‌نیوز، چالش های استانی بیشتر از مواردی است که در این گزارش بازگو شد؛ مسائلی که همگی به سال 1404 نیز منتقل می‌شوند و باید برای حل آنها برنامه‌ریزی کرد.
