لحظه تحویل سال در آسمان چه اتفاقی می‌افتد؟
در لحظه تحویل سال خورشید دقیقا در جای خاصی از آسمان قرار می‌گیرد و روز و شب در تمام زمین تقریبا یکسان می‌شود. انگار خود آسمان هم همراه با ما لحظه نو شدن را جشن می‌گیرد.
لحظه تحویل سال همان لحظه‌ای است که خورشید دقیقا از استوای زمین عبور کرده و وارد نیمکره شمالی آسمان می‌شود. این رویداد که به آن اعتدال بهاری می‌گویند، شروع رسمی فصل بهار در نیمکره شمالی و پاییز در نیمکره جنوبی است.
این رویداد به معنای آن است که خورشید از استوای سماوی عبور کرده و از نیمکره جنوبی آسمان به نیمکره شمالی وارد می‌شود. به زبان ساده لحظه تحویل سال، لحظه‌ای است که زمین از نقطه تعادل بین زمستان و تابستان عبور می‌کند و وارد نیمه روشن‌تر سال می‌شود.
صفحه استوای زمین در لحظه تحویل سال دقیقاً در مسیر تابش خورشید قرار می‌گیرد و باعث می‌شود که نور خورشید به‌طور یکنواخت در سراسر کره زمین توزیع شود.
محقق تقویم، عضو کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران و مسئول رصدخانه ماهانی علی ابراهیمی سراجی در این ارتباط می‌گوید: «در لحظه تحویل سال، دو اتفاق جالب در آسمان رخ می‌دهد. اول اینکه خورشید دقیقاً بر خط استوای زمین عمود می‌تابد و این لحظه را اعتدال بهاری می‌نامند. این رویداد سالی دو بار اتفاق می‌افتد؛ یک‌بار در اعتدال بهاری (آغاز بهار) و یک‌بار در اعتدال پاییزی (آغاز پاییز). دومین اتفاق جالب این است که تمام نقاط کره زمین به‌طور همزمان مقدار برابری از نور خورشید دریافت می‌کنند. برخلاف سایر روزهای سال که طول روز و شب در نقاط مختلف زمین متفاوت است، در این لحظه روز و شب تقریباً برابرند و هیچ بخشی از زمین نور بیشتری نسبت به دیگری دریافت نمی‌کند.»
در این لحظه هیچ یک از نیمکره‌های زمین (شمالی و جنوبی) نسبت به دیگری برتری در دریافت نور خورشید ندارند، برخلاف تابستان یا زمستان که یکی از نیمکره‌ها نور بیشتری دریافت می‌کند. خورشید دقیقاً از شرق طلوع و در غرب غروب می‌کند، برخلاف دیگر روزهای سال که مسیر طلوع و غروب تغییر دارد.
این تعادل طبیعی که تنها در دو روز از سال (اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی) اتفاق می‌افتد، یکی از زیباترین پدیده‌های نجومی است که نشان‌دهنده هماهنگی و نظم شگفت‌انگیز زمین در مدار خود است.
دو مسیر فرضی برای حرکت اجرام آسمانی وجود دارد که ناشی از حرکت زمین هستند. این دو مسیر برهم منطبق نیستند، بلکه حدود ۲۳.۵ درجه اختلاف زاویه دارند، چون محور زمین نسبت به مدار آن به دور خورشید کج است. این همان چیزی است که باعث فصل‌ها روی زمین می‌شود.
ابراهیمی سراجی در این‌باره می‌گوید: «بعد از اعتدال بهاری، خورشید وارد نیمکره شمالی آسمان می‌شود و آغاز فصل بهار را رقم می‌زند. دو محور وضعی و انتقالی در دو نقطه با یکدیگر تلاقی دارند که یکی از آن‌ها نقطه اعتدال بهاری است. لحظه‌ای که خورشید به این نقطه می‌رسد، از استوای آسمان عبور کرده و وارد نیمکره شمالی می‌شود. در حال حاضر، نقطه اعتدال بهاری در صورت فلکی حوت (ماهی) قرار دارد اما به دلیل حرکت تقدیمی زمین، چند هزار سال پیش در صورت فلکی حمل (Aries) بوده است و در آینده نیز به‌آرامی به سنت صورت فلکی دلو حرکت خواهد کرد.»
چرا سال تحویل گاهی در روز آخر سال قبلی است؟
به گفته عضو کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران، لحظه تحویل سال، زمان رسمی آغاز سال نو است اما از نظر تقویمی ممکن است کمی جابه‌جا شود. به این معنا که گاهی تحویل سال در ۲۹ یا ۳۰ اسفند یا ۱ فروردین رخ می‌دهد. ممکن است سال جدید آغاز شده باشد اما لحظه تحویل سال هنوز نرسیده باشد. و یا ساعاتی از آغاز سال تقویمی گذشته باشد و تحویل سال روی دهد. با این حال این اختلاف بیشتر از ۱۲ ساعت نخواهد بود. امسال نیز تحویل سال در ساعت ۱۲:۳۰:۳۱ روی می دهد و این اتفاق افتاده است و تحویل سال ۱۱ ساعت و ۳۰ دقیقه پیش از آغاز یکم فروردین رخ می‌دهد.
ویژگی منحصربه‌فرد این لحظه آن است که ایرانیها صرف‌نظر از محل زندگی در جهان، می‌توانند همزمان سال نو را جشن بگیرند. برخلاف تقویم میلادی که ورود به سال جدید در نقاط مختلف زمین طی ۲۴ ساعت رخ می‌دهد. در تقویم هجری شمسی، تحویل سال لحظه‌ای مشترک برای همه ایرانیان در سراسر جهان است.
