زندگی در خط بقا/ چرا با وجود یارانه‌ها، فقر مطلق همچنان در جامعه وجود دارد؟
آمارها حاکی از آن است که با شروع پرداخت یارانه‌های نقدی در اواخر سال ۸۹، تعداد جمعیتی که طبق استانداردهای بین‌المللی زیر خط فقر مطلق(2 دلار در روز) زندگی می‌کنند، کاهش یافته است. به طوری که، آمار این جمعیت در سال ۹۱ به پایین‌ترین مقدار خود رسیده است.
خروج آمریکا از برجام و افزایش تورم و نااطمینانی فزاینده در اقتصاد کشور منجر به کاهش ارزش یارانه‌ها شده و در نهایت تعداد افراد زیر خط فقر مطلق مجددا افزایش یافت.
اختصاص یارانه توسط دولت سیزدهم در نتیجه سیاست جراحی اقتصادی موجب شد تا تعداد جمعیت زیر خط فقر مطلق نسبت به چند سال اخیر کاهش یابد. از همین‌رو ، قدرت خرید خانوارهای کم درآمد افزایش یافته و توانسته‌اند کالاهای اساسی مورد نیاز خود را تا حدودی تامین کنند.
به طور کلی در ایران پرداخت یارانه نقدی یک تنفس مصنوعی به جمعیت زیر خطر فقر می‌دهد و در کوتاه مدت اثرگذار است، اما با مرور زمان تورم این اثر حمایتی را از بین می‌برد.
تعریف خط فقر مطلق طبق استانداردهای جهانی
بانک جهانی در سال ۲۰۲۲ خط فقر مطلق جهانی را بر حسب برابری قدرت خرید (ppp) کشورها ۲.۱5 دلار در روز مشخص کرده است. به عبارتی دیگر، افرادی که هزینه روزانه آنها کمتر از ۲.۱۵ دلار باشد، در فقر مطلق به سر می‌برند و در تامین نیازهای اولیه خود دچار مشکل هستند.
خط فقر مطلق به حداقل سطح درآمدی اشاره دارد که برای تأمین نیازهای اساسی زندگی یک فرد یا خانوار کافی است. این نیازها شامل غذا، آب آشامیدنی سالم، مسکن، آموزش اولیه و خدمات بهداشتی ضروری می‌شود. هزینه مسکن معمولا بخش عمده‌ای از این نسبت را شامل می‌شود. به همین دلیل، قیمت مسکن به عنوان شاخصی برای تعیین خط فقر مطلق در نظر گرفته می‌شود.
با استفاده از این شاخص مطلق می‌توان نشان داد چه کشورهایی از منظر بین‌الملل زیر خط فقر زندگی می‌کنند. البته ممکن است فقر درون کشورهای در حال توسعه یا توسعه یافته به گونه متفاوتی تعریف شود. بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط مرکز آمار، در سال گذشته از جمعیت ۸5 میلیون و 329 هزار نفری کشور، 230 هزار نفر زیر خط فقر مطلق جهانی زندگی می‌کنند.
روند جمعیت زیر خط فقر ایران
در سال ۸۴، 527 هزار نفر از جمعیت کشور در فقر مطلق زندگی می‌کرده‌اند. این روند تا سال ۸۸ صعودی بوده و در این سال به قله خود در ۶۸۸ هزار نفر رسیده است. با روی کار آمدن دولت دهم، پرداخت یارانه‌های نقدی از اواخر سال ۸۹ آغاز شده است. یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی قدرت خرید دهک‌های پایین درآمدی را به طور قابل توجهی بالا برد. به طوری که در سال ۹۱ تعداد افراد زیر خط فقر مطلق به حداقل خود در حدود ۶۱ هزار نفر رسیده است. البته این روند ادامه‌دار نبوده و با افزایش چشمگیر نرخ ارز و تورم، اثر مثبت یارانه‌ها بر معیشت خانوارهای کم درآمد کاهش یافت.
با روی کار آمدن دولت یازدهم، ۹۲ هزار نفر از مردم کشور با فقر مطلق دست و پنجه نرم می‌کردند. تا سال ۹۶، با وجود توافق برجام و وضعیت خوب اقتصادی، تعداد جمعیت زیر خط فقر مطلق پایدار و در حدود ۲۰۰ هزار نفر بوده است. علت این امر در ثبات وضعیت اقتصادی و عدم افزایش تورم در این مدت نهفته است.
در سال ۹۷، با خروج آمریکا از برجام، تضعیف اقتصاد و افزایش شدید نرخ ارز، تعداد بیشتری از مردم به زیر خط فقر مطلق فرو رفتند. به طوری که، جمعیت زیر خط فقر مطلق از ۲۱۹ هزار نفر در سال ۹۶ به ۴۱۸ هزار نفر در سال ۹۷ رسیده است. با ادامه این روند و شروع بحران کرونا، این آمار در سال ۹۹ به ۶۵۹ هزار نفر رسیده که بعد از سال ۸۸ بالاترین مقدار ثبت شده است.
جمعیت زیر خط فقر مطلق در سال‌های اخیر
جمعیت زیر خط فقر مطلق کشور پس از آن که در سال 99 افزایش شدیدی را تجربه کرد، کاهش یافت. همانطور که گفته شد در سال 99 تعداد افرادی که در روز کمتر از 2 دلار هزینه داشتند به نزدیک 660 هزار نفر رسید.
با این وجود در سال 1400 تعداد این افراد تا حدی کاهش داشته و 605 هزار نفر برآورد شده است. دولت سیزدهم در سال 1401 با اجرای سیاست موسوم به جراحی اقتصادی اقدام به حذف ارز 4200 تومانی برای کالاهای ضروری کرد. دولت جهت جبران فشار اقتصادی وارد شده به مردم در نتیجه این سیاست، اختصاص یارانه 300 و 400 هزار تومانی را در پیش گرفت. به همین دلیل جمعیت زیر خط فقر مطلق کاهشی شده و در سال‌های 1401 و 1402 به ترتیب 347 هزار نفر و 230 هزار نفر محاسبه شده است.
