تهران پایین میرود؟ فرونشست زمین به ۳۱ سانتی‌متر رسید
هشدارها به صدا درآمده‌اند: زمین زیر پای ساکنان جنوب غرب تهران به طرز نگران‌کننده‌ای در حال فرورفتن است. آمار رسمی از فرونشست هولناک ۳۱ سانتی‌متری در این مناطق خبر می‌دهد؛ پدیده‌ای مرگبار که ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است و زندگی میلیون‌ها نفر و آینده پایتخت را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
ایران، رکورددار فرونشست در جهان
این بحران فقط به تهران محدود نمی‌شود. ایران در میان ۵ کشور نخست جهان با بیشترین سرعت فرونشست قرار دارد. در حالی که میانگین جهانی فرونشست سالانه حدود ۳ تا ۵ سانتی‌متر است، این عدد در ایران به طور متوسط به ۱۰ سانتی‌متر و در برخی مناطق خشک مانند اصفهان و دشت‌های اطراف تهران به ارقام بسیار بالاتری (حتی تا ۳۶ سانتی‌متر در برخی نقاط طبق گزارش‌ها) می‌رسد. علی جاویدانه، رئیس سازمان نقشه‌برداری، نرخ تجمعی فرونشست در ایران را ۵ برابر نرم جهانی و نرخ متوسط سالانه را بالای ۲۰ سانتی‌متر اعلام کرده و تاکید می‌کند که تقریباً تمام استان‌های کشور (به جز گیلان) با این معضل دست به گریبان هستند.
چرا زمین دهان باز می‌کند؟
عامل اصلی این فاجعه زیست‌محیطی، برداشت بی‌رویه و مدیریت‌نشده آب‌های زیرزمینی است. عطش سیری‌ناپذیر بخش کشاورزی، حفر گسترده چاه‌های مجاز و غیرمجاز (به‌ویژه در حاشیه شهرها)، افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به آب، و حتی نوع سدسازی‌ها و آسفالت گسترده که مانع نفوذ آب به زمین می‌شود، همگی دست به دست هم داده‌اند تا سطح آبخوان‌ها به شدت افت کرده و لایه‌های زمین روی هم فشرده و متراکم شوند.
عواقب ویرانگر فرونشست؛ فراتر از ترک دیوارها
فرونشست زمین تنها چند ترک ساده روی دیوار ساختمان‌ها نیست، بلکه یک بحران چندوجهی با پیامدهای ویرانگر است:
- تخریب زیرساخت‌ها: شکاف‌های عمیق در جاده‌ها، خطوط لوله آب، گاز و برق، پل‌ها، فرودگاه‌ها و حتی آسیب به بناهای تاریخی.
- افزایش خطر زلزله: زمین فرونشسته، شکننده‌تر می‌شود و حتی لرزش‌های کوچک می‌توانند خسارات بسیار بزرگ‌تری به ساختمان‌های ترک‌خورده وارد کنند.
- آلودگی منابع آبی: فرونشست می‌تواند مسیر نفوذ آلاینده‌ها به سفره‌های آب زیرزمینی را باز کرده و کیفیت آب آشامیدنی و کشاورزی را به شدت کاهش دهد (مشکلی که در بخش‌هایی از اصفهان مشاهده شده است).
- تخلیه و ناامنی: ده‌ها مدرسه در سال‌های اخیر به دلیل خطر ریزش ناشی از فرونشست تخلیه شده‌اند. این پدیده می‌تواند به رانش زمین منجر شده و حتی برخی مناطق را غیرقابل سکونت کند.
- خسارات اقتصادی و اجتماعی: ترمیم زیرساخت‌های آسیب‌دیده هزینه‌های هنگفتی دارد و تهدید صنعت کشاورزی و احتمال وقوع سیلاب‌های محلی، ابعاد اقتصادی و اجتماعی بحران را گسترده‌تر می‌کند.
تهران در کانون بحران
وضعیت در پایتخت، به‌ویژه در مناطق جنوبی و غربی (مناطق ۱۵ تا ۱۹ و ۲۱) به شدت بحرانی است. مصرف آب در تهران بیش از دو برابر میانگین جهانی است و حفر بی‌رویه چاه‌های غیرمجاز در دشت‌های اطراف (ورامین، شهریار، معین‌آباد) این روند را تشدید کرده است. شکاف‌های عمیق در این مناطق به وضوح قابل مشاهده‌اند و نشان می‌دهند که خطر بیخ گوش ساکنان است. کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند تهران را به شهری غیرقابل سکونت تبدیل کند.
آیا راه نجاتی هست؟
گرچه فرونشست پدیده‌ای تقریباً غیرقابل بازگشت است، اما می‌توان سرعت آن را کنترل کرد. تجربیات موفق جهانی نشان می‌دهد که با مدیریت صحیح منابع آبی، کاهش جدی برداشت‌های غیرقانونی، اجرای طرح‌های تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها و افزایش آگاهی عمومی، می‌توان جلوی گسترش این فاجعه را گرفت. متاسفانه، به نظر می‌رسد این موضوع هنوز با جدیت لازم در ایران دنبال نمی‌شود و چاه‌های غیرمجاز همچنان در حال بلعیدن آب و زمین هستند.
نتیجه‌گیری:
فرونشست زمین یک بمب ساعتی زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی است که زیر پای ما تیک‌تاک می‌کند. آمارهای تکان‌دهنده از تهران و سایر نقاط کشور، نیازمند اقدامات فوری، قاطع و هماهنگ برای مدیریت منابع آبی و جلوگیری از عمیق‌تر شدن این بحران است، پیش از آنکه دیر شود و هزینه‌های جبران‌ناپذیری به کشور تحمیل گردد.
منبع/ فرارو
