پیشنهادی که بازار را از سکه انداخت / مالیات به نخستین گزینه سرمایه‌گذاری خرد
بخشنامه دریافت مالیات ارزش افزوده از سکه‌های ضرب بانک مرکزی که به عنوان راهکار تخلیه حباب قیمت سکه منتشر شده است، نخستین گزینه سرمایه‌گذاری خرد را هدف قرار داده و کارشناسان اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند این طرح به دلیل نداشتن ضمانت اجرایی به تنش و خروج سرمایه از این بازار دامن بزند.
خرید و فروش طلا و سکه یکی از شیوه‌های پرطرفدار سرمایه‌گذاری در ایران به شمار می‌آید که در شرایط اقتصادی متلاطم که حفظ ارزش دارایی و مقابله با تورم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
مالیات بر سکه به عنوان ابزاری برای تنظیم بازار و کنترل نوسان‌های اقتصادی از سال ۱۳۹۷ اجرا شد و در ابتدا خرید سکه از صرافی‌ها و بانک‌ها معاف از مالیات بر ارزش افزوده اعلام شد. مالیات بر خرید سکه به سه شکل مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر سود سرمایه و مالیات ثابت اجرا می‌شود. در روش مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر اساس درصدی از ارزش خرید سکه گرفته می‌شود.
قانون مالیات بر ارزش افزوده از سال ۷۸ در دستور کار قرار گرفت که شامل سکه هم می‌شد و قرار بود بانک مرکزی با افزودن مبلغی به ارزش افزوده، مالیاتی بر طلای سکه اعمال می‌کرد اما اصلاح قانون مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر اصل طلا را حذف کرد؛ یعنی فقط مالیات ارزش افزوده بر اجرت سکه‌ها یا همان اجرت ضرب سکه‌ها اعمال می‌شود اما از اصل طلا مالیاتی گرفته نمی‌شود اما در هفدهم دی جاری، سازمان امور مالیاتی با انتشار پیش‌نویس بخشنامه‌ای پیشنهاد دریافت مالیات بر ارزش افزوده سکه را مطرح کرد.
بر اساس این پیش‌نویس قرار است بخشنامه قبلی که از روی اصل طلا مالیات ارزش افزوده دریافت می‌شد، لغو شود و مالیات ارزش افزوده سکه‌های جدید، فقط از روی اجرت ضرب آنها گرفته می‌شود نه از اصل طلا.
این پیش‌نویس سازمان امور مالیاتی بر اساس جز ۱ بند ب ماده ۲۶ قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب ۱۴۰۰ نوشته شده که در آن آمده است: «اصل طلا، جواهر و پلاتین به‌کار رفته در مصنوعات ساخته‌شده از فلزات مزبور از مالیات و عوارض معاف است.».
سازمان مالیاتی پیشنهاد داده که مأخذ محاسبه مالیات بر ارزش افزوده سکه‌های ضرب بانک مرکزی را بر اساس مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش این سکه‌ها تعیین کند. به عبارت دیگر، مالیات بر اساس اختلاف قیمت خرید و فروش سکه‌ها توسط مؤدیان مشمول فراخوان‌های نظام مالیات بر ارزش افزوده محاسبه خواهد شد.
در این بخشنامه به مالیات بر ارزش افزوده سکه‌های ضرب بانک مرکزی اشاره شده است، گرچه این پیش‌نویس هنوز قطعی نیست، اما انتشار آن نشان‌دهنده دریافت مالیات از سکه‌های ضرب شده توسط بانک مرکزی است.
امیدی برای شکستن حباب قیمت سکه
محمد کشتی آرای؛ عضو اتحادیه طلا و جواهر، طلا را مانند هر کالای دیگری مشمول مالیات دانست و اظهار کرد: مالیات‌هایی که به فلز طلا تعلق می‌گیرد، به چند دسته تقسیم می‌شوند. هر یک از این مالیات‌ها باهم تفاوت دارند و نباید آنها را یکی دانست. مالیات ارزش افزوده طلا نوعی مالیات غیرمستقیم است که نسبت به تمامی کالاها تعلق می‌گیرد و مصرف‌کننده نهایی باید آن را بپردازد اما مالیات بر عایدی سرمایه مربوط به اندوخته سرمایه است.
وی جامعه هدف این مالیات را دلالان معرفی کرد و یادآور شد: این افراد در بازار طلا برای مدت کوتاهی سرمایه‌گذاری کرده و سود زیادی به دست می‌آورند، مالیات بر ارزش افزوده مالیات غیرمستقیم است و زمانی اعمال می‌شود که ارزش یک کالا در فرایند تولید افزایش پیدا کند، به همین دلیل درصدی از مصرف‌کننده نهایی دریافت می‌شود. طلا نیز در دسته کالاهایی قرار دارد که مالیات بر ارزش افزوده به آن تعلق می‌گیرد.
عضو اتحادیه طلا و جواهر با اشاره به تغییرات قانون مالیات بر ارزش افزوده، ادامه داد: در ابتدا نرخ مالیات بر ارزش افزوده، به اصل، سود و اجرت طلا تعلق می‌گرفت اما فعالان این صنف به قانون اعتراض کردند و در نتیجه اصل طلا یا طلای خام به عنوان یک کالای سرمایه‌ای مشمول مالیات نشد و تنها به اجرت و سود آن ۱۰ درصد مالیات طلا تعلق گرفت که این موضوع باعث شد تا خرید طلای آب شده بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری باشد.
وی این اقدام را گامی برای شکستن حباب قیمت سکه و کاهش قیمت آن دانست و گفت: با اجرای این قانون کسی نمی‌تواند با پول‌های باد آورده تعداد زیادی سکه بخرد و با قیمت و بازار آن بازی کند، با توجه به شفاف شدن خرید و فروش معاملات در بازار سکه می‌تواند تأثیر مثبتی روی این حوزه بگذارد و قیمت سکه با این سیاستگذاری متعادل شود.
سکه در گروه کالاهای اساسی است
میثم مهرپور؛ کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در این باره اظهار می‌کند: با اینکه قیمت سکه ضرب شده مقداری با شمش فاصله دارد به نظر می‌رسد که همچنان در رده کالاهای اساسی باشد زیرا بر اساس تعریف کامودیتی، عمده ارزش کالاهای اساسی نه به خاطر روندی که روی تولید آن انجام شده بلکه به خاطر ارزش آن جنس یا کالا است به عنوان مثال محصولات کشاورزی، فلزات پایه و حتی فلزات گرانبها را جزو کالاهای اساسی می‌دانند.
وی قسمت عمده ارزش طلا را مربوط به ارزش ذاتی آن و نه فرایند ضرب می‌داند و می‌افزاید: در مقایسه سکه با شمش می‌بینیم که دلیل اصلی ارزش سکه نه خاطر ضرب آن بلکه مربوط به هشت ممیز ۱۳ گرم طلای ۹۰۰ تشکیل شده از آن است.
کارشناس اقتصادی با اشاره به انحصار بانک مرکزی در ضرب سکه خاطرنشان می‌کند: عرضه نشدن سکه در سال‌های اخیر باعث اختلاف قیمت بین ارزش ذاتی آن با نرخ واقعی شده است و در صورتی که بازار کارآمد بود یا مصرف‌کنندگان اطلاعات درستی از وضعیت آن در اختیار داشتند، با وجود حباب ۳۰ درصدی قیمت آن را خریداری نمی‌کردند.
مهرپور دریافت مالیات بر ارزش افزوده از زیورآلات طلا را به دلیل فرایند ساخت آنها عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: کالاهای اساسی در دنیا به طور معمول معاف از مالیات و ارزش افزوده هستند زیرا ارزشی روی اجناس اضافه نشده است و قسمت عمده ارزش کالا در ذات خود آن بوده است از سوی دیگر مالیات بر ارزش افزوده برای رشد صنایع اجرا می‌شود که مهم‌ترین مصرف‌کننده کالاهای اساسی به شمار می‌آیند.
قیمت طلا شامل دلار ضربدر انس جهانی
وی با طرح این پرسش که چرا از معاملات شمش مالیات بر ارزش افزوده دریافت نمی‌شود؟ تاکید می‌کند: تفاوت سکه و شمش این است که سکه از سوی بانک مرکزی ضرب شده ولی شمش طلا این ویژگی را ندارد.
کارشناس اقتصادی درباره تأثیر این قانون بر کاهش معاملات دلالی و سفته‌بازی می‌گوید: پرسش اینجاست که قیمت سکه یا به طور کلی طلا چگونه تعیین می‌شود؟ فرمول آن از قیمت دلار ضربدر انس طلای جهانی به دست می‌آید که ما در تعیین قیمت انس طلای جهانی بازیگر عمده‌ای در دنیا نیستیم و مرکز عمده معاملات طلا در دنیا، بورس لندن است که این فلز با حجم‌های بزرگ در آن معامله می‌شود.
مهرپور دومین عامل تعیین‌کننده در قیمت طلا را نرخ ارز معرفی می‌کند و می‌افزاید: روشن است که اندازه بازار طلا با ارز قابل مقایسه نیست و در صورتی که ارزش این دو بازار را کنار هم بگذاریم، بازار طلا کسر کوچکی از بازار ارز به شمار می‌آید.
وی می‌گوید: کسانی که مدعی هستند معاملات سفته‌بازان باعث افزایش قیمت طلا شده است، نظریه قابل قبولی ارائه نمی‌دهند زیرا بازار دلار به شدت بزرگ‌تر از طلا است و نمی‌توان پذیرفت که معاملات بازار کوچکی مانند سکه، قیمت ارز را تحت تأثیر قرار دهد.
در بازار کارآمد حباب سکه ماندگار نبود
کارشناس اقتصادی با اشاره به اختلاف بیش از ۱۰ میلیون تومانی بین قیمت سکه و شمش طلا اظهار می‌کند: قیمت سکه به بیش از ۵۰ میلیون تومان و شمش طلا بیش از ۴۰ میلیون تومان است به این ترتیب قیمت سکه حباب دارد اما ارزش شمش بر اساس قیمت دلار ضربدر قیمت انس طلای جهانی تعیین می‌شود و این نشان می‌دهد که شمش یا قیمت طلای آب شده به شدت به ارزش ذاتی آن نزدیک است در حالی که قیمت سکه تحت تأثیر معاملات سفته بازان بوده است.
مهرپور روند رو به رشد حباب سکه را در یک دهه و نیم اخیر ادامه‌دار می‌داند و خاطرنشان می‌کند: در صورتی که بازار کارآمد بود، چنین حبابی برای یک کالای نقد شونده مثل طلا ماندگار نمی‌شد بنابراین پرسش بی‌پاسخ آن است که اگر قیمت سکه به دلیل سفته‌بازی افزایش پیدا کرده است، چرا نرخ شمش نیز بالا رفته است؟
وی ارزش یک شمش معادل سکه تمام بهار آزادی را ۲۰ درصد کمتر از سکه برشمرده و ادامه می‌دهد: کانسپتی به نام آربیتراژ مقام ناظر وجود دارد که در برخی از بازارها ایجاد می‌شود زیرا قانونگذار با اجناس دارای عملکرد یکسان، رفتار یکسانی ندارد بنابراین دریافت مالیات از سکه، سرمایه‌گذاران را تشویق به خرید شمش می‌کند که با همان ارزش، مشمول مالیات نمی‌شود.
کارشناس اقتصادی تصور بالا رفتن قیمت دلار به دلیل معاملات سکه را نادرست ارزیابی می‌کند و می‌گوید: بازار سکه بر خلاف بورس، OTC یعنی بدون مرکزیت و رسمیت است پس چگونه می‌توان از معاملاتی که در این بازار ثبت مالی و رسمی نمی‌شود مانند آنچه در نقل و انتقال خودرو یا مسکن رخ می‌دهد، مالیات دریافت کرد.
قانونی که ضمانت اجرایی ندارد
مهرپور یکی از نقاط ضعف طرح دریافت مالیات از معاملات سکه را ضمانت اجرای آن معرفی می‌کند و می‌افزاید: با وجود اصرار قانونگذار و عامل اجرا یعنی دولت و به نظر نمی‌رسد این قانون در معاملات بازار قابل اجرا باشد به این دلیل که ضمانت اجرایی ندارد و مالکیتی منتقل نمی‌شود که بتوان معامله سکه را اثبات کرد.
وی نتیجه وضع این قانون را بالا رفتن هزینه معاملات پیش‌بینی می‌کند و می‌گوید: اجرای قانون دریافت مالیات از معاملات سکه، ممکن است هزینه معاملات را بالا می‌برد زیرا بازار ریسکی را احساس می‌کند و معامله‌گران نگران گرفتار شدن در حلقه مأموران وصول مالیات هستند.
کارشناس اقتصادی طرح دریافت مالیات از سکه را دارای ایرادات اساسی می‌داند و توضیح می‌دهد: مشخص نیست که این طرح با چه هدفی تعریف شده است زیرا در کشورهای همسایه مانند قطر، ترکیه و امارات، خرید شمش طلا برای سرمایه‌گذاری بسیار رایج است اما در کشور ما به دلایل کم‌وبیش روشنی این گونه نیست.
نخستین گزینه سرمایه‌گذاری خانوارهای ایرانی
مهرپور ادامه می‌دهد: در گذشته تعدادی شرکت سازنده شمش طلا در کشور فعالیت می‌کردند که در برابر کارگاه‌های زیرپله‌ای معاف از مالیات و هزینه‌های دیگر، از گردونه رقابت حذف شدند و اکنون شرکت‌های سازنده طلای خام یا آب شده به شمش در کشور وجود ندارد در نتیجه سکه نخستین گزینه سرمایه‌گذاری خانواده‌های ایرانی است.
وی وجود جایگزین برای سرمایه‌گذاران خرد را ضروری می‌داند و می‌گوید: بانک مرکزی که از حضور شرکت‌های شمش‌سازی در کشور جلوگیری می‌کند آیا گزینه دیگری برای سرمایه‌گذاری مردم در نظر گرفته است؟ زیرا بسیاری از سرمایه‌گذاران نمی‌توانند به طلای آب شده و عیار آن اطمینان کنند و همین موضوع باعث استقبال از خرید سکه در مقابل شمش و طلای آب شده بوده است.
خریداران سکه فعالان اقتصادی نیستند
از سوی دیگر محمد محمودی؛ کارشناس مالیاتی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: معاملات سکه در حال حاضر نیز مشمول مالیات می‌شوند اما این طرح قرار است معاملات اشخاص حقوقی که فعال اقتصادی نیستند را شامل شود.
وی می‌افزاید: اشخاص عادی که سکه را به عنوان سرمایه‌گذاری خریداری می‌کنند تا پس از مدتی به قیمت بالاتر بفروشند، قرار است شامل طرح دریافت مالیات از خرید سکه شوند، در اواخر دهه ۸۰ یعنی زمانی که پیش فروش سکه در بانک مرکزی آغاز شد، دولت این معاملات را معاف از مالیات اعلام کرد اما دولت بعد خریداران سکه را در فهرست مشمولان مالیات قرار داد.
کارشناس مالیاتی تهیه پیش‌نویس این طرح را در راستای گسترش مشمولان مالیات سکه می‌داند و می‌افزاید: طلافروشان مشمول پرداخت مالیات برای خرید و فروش سکه هستند بنابراین طرح جدید شامل اشخاص حقیقی و غیرفعال اقتصادی خواهد بود که با هدف پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری سکه خریداری می‌کند.
محمودی حفظ ارزش پول و دارایی را یکی از دلایل استقبال خانواده‌ها از خرید سکه بیان می‌کند و توضیح می‌دهد: اضافه کردن سرمایه‌گذاران خرد به فهرست مشمولان مالیات سکه این نگرانی را ایجاد می‌کند که بهانه‌ای به ممیزان مالیاتی برای وصول مالیات به هر شیوه ممکن داده شود.
وی با انتقاد از تصویب برخی قوانین مالیاتی جدید می‌گوید: دو سال قبل نیز نمایندگان مجلس تصمیم گرفتند مناطق آزاد را مشمول مالیات بر ارزش افزوده کنند و با وجود مخالفت بسیاری کارشناسان حتی نماینده وزارت دارایی، مناطق آزاد که در قوانین بین‌المللی نیز معاف از مالیات هستند، مشمول مالیات بر ارزش افزوده شدند در نتیجه بیش از مالیات وصولی در منطقه، سازمان امور مالیاتی مبالغی را به صادرکنندگان در این مناطق استرداد داد.
ضرورت مشورت با بخش خصوصی برای تصویب قوانین
کارشناس مالیاتی دعوت از نمایندگان بخش خصوصی برای تصویب قوانین، مقررات و بخشنامه‌ها را ضروری عنوان می‌کند و می‌افزاید: تصویب این قوانین غیرکارشناسی بازار را با چالش روبه‌رو می‌کند و زمانی مسئولان تصمیم به اصلاح می‌گیرند که پیامدهای منفی خود را به جا گذاشته است همانگونه که قانون بازگشت ارز حاصل از صادرات آسیب‌هایی مانند کاهش صادرات و افزایش فساد را به همراه داشت.
محمودی پیامدهای دریافت مالیات از معاملات سکه را منفی می‌داند و می‌گوید: حجم سرمایه‌گذاران خرد که سکه خریداری می‌کردند چندان قابل توجه نیست و تصویب این قانون به معنای افزایش هزینه پس‌انداز برای این قشر خواهد بود همانگونه که تصویب قانون دریافت مالیات بر ارزش افزوده از قند و شکر بیشتر به زیان طبقات ضعیف جامعه است که بیشتر از این اقلام استفاده می‌کنند.
پناهگاه امن برای حفظ ارزش پول
هومن زنگنه؛ عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا و جواهر ایران نیز درباره پیشنهاد جدید سازمان امور مالیاتی درباره وضع مالیات ارزش افزوده بر مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش سکه می‌گوید: هر نوع سیاست شتابزده و غیرکارشناسی که در موارد بسیاری منجر به وضع قوانین نامناسب در بازارها می‌شود، می‌تواند پیامدهای نامناسبی را به همراه داشته باشد.
وی با تاکید بر اینکه با پرداخت مالیات مخالف نیستیم، می‌افزاید: وضع هر نوع مالیات در هر حوزه‌ای نیاز به مطالعات کارشناسی گسترده و عمیق و همچنین بررسی تجربه‌های موفق دنیا در این زمینه دارد. پیشنهاد دریافت مالیات بر ارزش افزوده از ما به التفاوت بهای خرید و فروش سکه، در حالی مطرح شده است که بازار سکه اکنون به عنوان یک پناهگاه امن برای حفظ ارزش پول در شرایط تورمی از سوی خانوارها مورد توجه است.
عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا و جواهر با اشاره به اینکه بیشتر افراد برای پاسخ به نیاز حفظ ارزش پول در برابر تورم در کشور اقدام به معامله سکه می‌کنند، یادآور می‌شود: در چنین شرایطی باید سوال کرد که در کجای دنیا سابقه دریافت مالیات از پول اشخاص وجود دارد؟ با تصمیمات غیرکارشناسی در این بازار مخالف هستم زیرا پیامد سیاست‌های شتابزده در بازارها از جمله بازار سکه و طلا، ایجاد التهاب و ورود شوک به بازار است.
وی پیامد چنین شوک‌هایی را ادامه چرخه معیوب خروج پول از زنجیره تولید به بازارهای امن سرمایه‌گذاری معرفی می‌کند و می‌گوید: این روند می‌تواند منجر به خروج سرمایه‌ها از بازار سکه به سمت بازار طلای آب شده، ارز و خرید ملک در کشورهای خارجی همسایه شود.
زنگنه با اشاره به حباب قابل توجه در بهای سکه می‌افزاید: سرمایه‌گذاری مطمئن در بازارها نیازمند ایجاد فضایی آرام با شیب ملایم در بازار است و سیاست‌های ناگهانی و غیرکارشناسی می‌تواند منجر به از بین رفتن تعادل بازار و بروز بی‌ثباتی اقتصادی شود، در بازار سکه نیز مهم‌ترین پیامد تصمیم‌گیری‌های ناگهانی می‌تواند خود را در شکل خروج سرمایه از این بازار به سمت بازارهای دیگر و ایجاد التهاب در بازارهای دیگر نشان دهد.
وی پیامد ایجاد التهاب و ناامنی در بازار سکه را رونق بازار طلای آب شده می‌داند و توضیح می‌دهد: با توجه به مشکلات و مسائلی که در بازار طلای آب شده با آن رو به رو هستیم، امنیت سرمایه‌گذاری افراد می‌تواند با مخاطره رو به رو شود.
به گزارش ایمنا، برخی از کارشناسان اقتصادی پیشنهاد دریافت مالیات ارزش افزوده از سکه‌های ضرب بانک مرکزی را اصلاح قانون سال ۱۳۹۳ می‌دانند که در آن کل قیمت سکه طلا مشمول مالیات بود اما دسته دیگر بر این باورند که هرگونه تصمیمی درباره دریافت مالیات بر ارزش افزوده از سکه طلا که نخستین گزینه سرمایه‌گذاری خرد به شمار می‌آید باید با نگاه کارشناسانه و هدف جلوگیری از خروج سرمایه از این بازار گرفته شود تا امنیت سکه برای پس‌انداز حداقلی خانواده‌ها هدف قرار نگیرد.
